Hoe komen we tot een échte transformatie van de GGZ?

Mentale gezondheid en GGZ staan al jaren hoog op de agenda, ook in het IZA is mentale gezondheid één van de belangrijkste thema’s. Want er zijn steeds meer Nederlanders die hulp zoeken om hun mentale gezondheid te verbeteren, maar professionals in de GGZ om ze daarmee te helpen zijn schaars. Met lange wachtlijsten als gevolg.  

Voor lang niet iedereen met een hulpvraag is behandeling in de GGZ de juiste oplossing. Waar de één mentale rust vindt door met een psycholoog te praten, haalt een ander kracht uit een sjamaan, uit gesprekken met een ervaringsdeskundige, uit medicatie, of uit het geloof. En soms speelt er nog veel meer, wat met een behandeling in de GGZ helemaal niet opgelost kan worden. Er is dus vaak geen uniform antwoord. 

Transformatie van GGZ

Het huidige GGZ-systeem is daar niet op ingericht. Maar wat is er dan wel nodig? Hoe komen we tot een échte transformatie van de GGZ? Dat begint eigenlijk altijd bij een systeem waarin de leefwereld van een persoon uitgangspunt is. Want eigen regie op herstel is enorm belangrijk als het gaat om de effectiviteit van het traject dat een persoon doorloopt.

En vervolgens is er een aantal organisatorische stappen nodig. Denk bijvoorbeeld aan netwerksamenwerking, ervaringsdeskundigheid, transformatie volgens de X-curve, een paradigmashift en de ontwikkeling van een diversiteit aan ‘bronnen’ die een persoon kunnen helpen bij het herstelproces. Hieronder staat per thema uitgelegd wat ze bijdragen aan de transformatie. 

Netwerksamenwerking en experimenteerruimte

Er zijn samenwerking en experimenten nodig vanuit gedeelde waarden om netwerken mentale gezondheid te verrijken en de onderdelen daarbinnen open en toegankelijk te maken voor mensen met een psychische kwetsbaarheid. Een van die gedeelde waarden is ‘aanwezigheid’, het uitgangspunt om met elkaar in een netwerk om een hulpvrager heen betrokken te blijven. Dit is een totaal andere insteek dan die van ketenzorg, waarin een hulpvrager overgedragen wordt van de ene naar de andere hulpgever. In een netwerk mentale gezondheid blijft iedere hulpgever benaderbaar en betrokken bij een cliënt. Dit versterkt de verbindingen in het netwerk en zorgt ervoor dat de onderdelen in het netwerk veel meer bijdragen aan het herstel en de gezondheid van de hulpvrager.

Ervaringsdeskundigheid

Steeds vaker maakt het netwerk mentale gezondheid gebruik van ‘ervaringsdeskundigheid’. Ervaringsdeskundigheid betekent in deze context dat de situatie vanuit eigen ervaring doorleefd is en zodanig verwerkt dat het ingezet kan worden als inspiratie voor andere mensen die in eenzelfde situatie verkeren. Het uitzicht dat gloort door van een ervaringsdeskundige te leren die uit het diepe dal is gekomen werkt enorm krachtig.

X-curve

Er is veel geschreven over hoe je als regio een transformatie kunt doormaken. De transformatiecurve van Rotmans (die eruitziet als een X, vandaar de naam X-curve) helpt om tot een fundamentele verandering te komen, waar het oude niet meer houdbaar is. Dit werkt in een transformatie door zowel de opbouw van nieuwe elementen als de afbouw van het oude samen op te laten gaan. Ervaren begeleiders zijn essentieel om dit proces in goede banen te laten lopen.

Paradigmashift

Om vanuit een medisch model te transformeren naar een model waarin gezondheid en herstel voorop staan, is ook een cultuuromslag of paradigmashift in het denken en handelen nodig. Geen ziektes en aandoeningen meer, maar hulpvragen op het gebied van mentale gezondheid. En het verkennend gesprek is niet bedoeld om een diagnose of stoornis te kunnen benoemen, maar om de hulpvrager op weg te helpen naar de eerstvolgende stap in zijn of haar herstel. "Wat is je vraag?, Wat heb je al geprobeerd? Wat zou je volgende stap zijn? Wat kun je zelf? En hoe kunnen wij je hierbij helpen?”. Dit zijn de vragen waar het om gaat en die de hulpvrager verder helpen. Dit betekent ook een heel andere route en door het netwerk mentale gezondheid een heel ander werkproces. 

Voorbeelden van mentale gezondheidsnetwerken

In Nederland zijn nu twee duidelijke voorbeelden van een ‘ander’ GGZ-systeem. Dat zijn het model zoals bij GGZ Breburg ontwikkeld is en het Ecosysteem Mentale Gezondheid (GEM). 

GGZ Breburg kijkt voor behandeling niet alleen naar medicatie en therapie, maar richt zich op hoop en herstel en het hervinden van zin en plezier in het leven. Een aantal jaren geleden zijn zij gestart met het voeren van Verkennende gesprekken gepositioneerd voor de voordeur van de GGZ. Het doel van dit gesprek is om te zorgen dat mensen niet de GGZ in stromen met allerlei sociaal-maatschappelijke problematiek.

Er zijn inmiddels acht regio’s in Nederland gestart met het Ecosysteem Mentale Gezondheid (GEM), waaronder de regio Noordwest Veluwe waar Raedelijn een trekkersrol vervult. GEM is het ecosysteem dat alle competenties en handelingsperspectieven bij elkaar brengt die nodig zijn om verandering, perspectief en meedoen van mensen met psychisch lijden te faciliteren. Dwars door de verschillende contexten van psychisch lijden heen, in een levend en lerend systeem van samenwerking, gebaseerd op een sterke gedeelde visie en waardengericht werken.

Het start bij de hulpvrager

Bij beide systemen staat één ding centraal: de hulpvrager en wat die persoon nodig heeft. Met een verkennend gesprek bespreken hulpvrager en hulpgever wat de kern van het probleem is en wat kwetsbaarheden en krachten van iemand zijn. Er is ruimte om te bespreken vanuit maximale eigen regie, waar iemand naartoe wil, wat voor deze persoon van belang is en wat de eerste stap is die gezet kan worden.

Welke stappen zijn er?

Er zijn veel voorbeelden van wat die eerste stap kan zijn. Denk bijvoorbeeld aan een aantal gesprekken bij een Praktijkhuis (zelfregie- en herstelcentrum) om uit te zoeken waar je staat en wat vervolgstappen kunnen zijn in je herstel. In het praktijkhuis  kun je eerst een tijdje "zijn" en "landen" op deze plek met veel ervaringsdeskundigheid. Van daaruit kunnen stappen gezet worden naar een aantal gesprekken of deelname aan een van de vele groepen die gericht zijn op herstel.

Een andere mogelijkheid is dat je in een groepenhuis deel gaat nemen aan een of enkele van de brede leergroepen. De leergroepen hebben als doel om de mentale weerbaarheid te vergroten, zaken te verwerken en een plek in het leven te geven. Deze groepen of trainingen vormen een onderdeel van het mentaal gezondheidsnetwerk. Het is naast ervaringsdeskundigheid in een zelfregiecentrum, een krachtige bron naar gezondheid en herstel.